عالم جبروت
«عالم جبروت» یکی از عوالم چهارگانه در نظر فلاسفه و عرفاست. این عالم بالاتر از عالم ملکوت (عالم ما فوق طبیعت) و مادون عالم لاهوت است. عالم جبروت عالم عقول است و به این علت عالم عقول عالم جبروت نامیده شده است که عقول جبّاريّت و قهاريّت بر مادون دارند به آنكه نقص آنها را به كمال مبدّل نمايند.
برخی عالم جبروت را عالم قضا دانسته اند. عبدالرزاق کاشانی گفته است:
- بدان كه حق- تعالى- پيش از همه روح كل آفريده است و بعد از آن عالم ارواح مجرّد كه خزاين غيب اوست، و آن عالم قضاست و هر چه بود و هست و خواهد بود در آن عالم در صورتى علمى ثابت است. و آن را «عالم جبروت» خوانند و «عالم ملائكه مقرّب» نيز خوانند و بعد از آن عالم نفس كل و عالم نفوسى كه مدبّران افلاكند و آن را «عالم ملكوت» خوانند.
نسبت عالم جبروت با عالم ملکوت
نسفی در کتاب انسان کامل در مورد رابطه عالم ملکوت و عالم جبروت گوید: عالم جبروت مبدأ عالم ملك و ملكوت است، و عالم ملك و ملكوت از عالم جبروت پيدا آمدند و موجود گشتند. و هر چيز كه در عالم جبروت پوشيده و مجمل بودند، جمله در عالم ملك و ملكوت ظاهر شدند، و مفصّل گشتند، و از عالم اجمال به عالم تفصيل آمدند، و از مرتبه ذات به مرتبه صفات رسيدند.
در حدیثی از امام صادق علیه السلام آمده است: «ان اللّه عز و جل خلق ملكه على مثال ملكوته، و أسّس ملكوته على مثال جبروته ليستدل بملكه على ملكوته و بملكوته على جبروته».
علامه حسن زاده آملی در توضیح این حدیث می گوید: ملاحظه مىفرمائيد كه اين حديث شريف كه از غرر روايات است، عالم را بر سه مرتبه و هر مرتبه را آيت مرتبه ديگر و محاكى آن معرّفى فرموده است، كه عالم شهادت مطلقه و عالم مثال و عالم غيب مطلق است.
پانویس
منابع
- حسن زاده آملى، حسن، مجموعه مقالات، قم، دفتر تبليغات، ۱۳۷۶ش.
- سبزوارى، محمد ابراهيم، شرح گلشن راز، تهران، نشر علم، چاپ اول، 1386ش.
- سجادی، سید جعفر، فرهنگ معارف اسلامی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۳ش.
- عبد الرزاق كاشانى، مجموعه رسائل و مصنفات كاشانى، تهران، ميراث مكتوب، چاپ دوم، 1380ش.
- نسفى، عزيز الدين، الإنسان الكامل، تهران، انتشارات طهورى، چاپ هشتم، 1386ش.